تاریخچه تشکیل بسیج مستضعفین
سازمان بسیج مستضعفین که با نام نیروی مقاومت بسیج هم شناخته می‌شود به فرمان امام خمینی(ره) در ۵ آذر ۱۳۵۸ تشکیل شد و پس از تصویب مجلس شورای اسلامی در دی ماه ۱۳۵۹ به صورت قانونی رسمیت پیدا کرد. در ابتدای تشکیل نیروی مقاومت بسیج، "حجت‌الاسلام امیر مجد" فرماندهی این نیرو را بر عهده داشت و پس از او "حجت‌الاسلام احمد سالک" این مسئولیت را عهده‌دار شد. سپس با حکم بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی "حجت‌الاسلام محمدعلی رحمانی" از سال ۱۳۶۲فرماندهی بسیج را بر عهده گرفت و تا پایان جنگ تحمیلی در این سمت باقی ماند.
حجت‌الاسلام رحمانی توانست با روشی نوین، نیروهایی را اعم از پیر و جوان از نقاط دور افتاده و روستاها تا ادارات و دانشگاه‌ها و دانش‌آموزان و روحانیون را سازماندهی کرده و با افزایش پایگاه‌های مقاومت از ۷۰۰۰ به ۲۱۵۰۰ پایگاه، در راستای فرمان امام خمینی(ره)، مبنی بر تشکیل ارتش ۲۰ میلیونی، نیروی شکوهمند و عظیمی را به وجود آورد. پس از حجت‌الاسلام رحمانی، سردار علیرضا افشار با حکم مقام معظم رهبری در تاریخ دهم اسفند ماه 1368 به فرماندهی نیروی مقاومت بسیج منصوب شد؛ او هم با تداوم توسعه و ایجاد معاونت‌ها، سازمان‌ها و مراکز جدید در بسیج به توسعه بیشتر بسیج به تناسب نیاز های جدید انقلاب در سراسر کشور همت کرد که مجموعه این فعالیت‌ها در بخش‌های نظامی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی، منشاء اثر و تحولات بسیاری در ساختار و سازمان بسیج شد.
پس از گذشت 8 سال از مسئولیت سردار افشار، سردار حجازی با حکم مقام معظم رهبری در اواخر سال 1376 به فرماندهی این نهاد مردمی منصوب شد و با تداوم فعالیت‌های بسیج در ابعاد مختلف با رویکرد و توجه خاص به بخش‌های فرهنگی، آموزشی، ورزشی و اقتصادی به جذب، سازماندهی، آموزش و بکارگیری بسیجیان پرداخت و از جمله فرماندهان موفق در عرصه فرهنگی شناخته شد .
ساختار تشکیلاتی
نیروهای بسیج از بدو تأسیس تا پایان مسئولیت سردار سید یحیی(رحیم) صفوی، زیرمجموعه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بودند. سال 1387 با انتصاب سرلشکر جعفری (فرمانده جدید سپاه پاسداران) و با اجرای طرح تحول در سپاه و راه اندازی سپاه‌های استانی، سرلشکر جعفری فرماندهی بسیج را خود به عهده گرفت و حجت‌الاسلام طائب را به عنوان جانشینش در نیروی مقاومت بسیج برگزید.مناطق و نواحی بسیج در این تحول به سپاه‌های استانی ملحق و تحت فرماندهی واحد، مستقیما به فرماندهی کل سپاه متصل و ادامه ماموریت یافتند. در ستاد نیروی مقاومت بسیج نیز معاونت‌هایی در قالب نیروهای ستاد تخصصی نمسا به فعالیت خویش ادامه دادند.در تاریخ دوازدهم مهر ماه 1388 نام بسیج از «نیروی مقاومت بسیج» به «سازمان بسیج مستضعفین» تغییر پیدا کرد و سردار سرتیپ محمدرضا نقدی فرماندهی این سازمان را عهده‌دار شد.
متن حکم انتساب سردار نقدی به ریاست سازمان بسیج مستضعفین، صادره از سوی فرمانده معظم کل قوا به این شرح است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
سردار سرتیپ بسیجی محمدرضا نقدی بنا به پیشنهاد فرمانده کل سپاه و نظر به تعهد و شایستگی و تجارب ارزنده، جنابعالی را به سمت "رئیس سازمان بسیج مستضعفین" منصوب می‌کنم. همت و تلاش را بر ایجاد زمینه‌های لازم برای حضور قوی‌تر و سازمان‌یافته‌تر مردم بویژه جوانان عزیز در صحنه‌های مورد نیاز انقلاب اسلامی قرار دهید و انتظارات گفته شده را با حرکت علمی و نو از جمله در بسیج اقشار، برآورده سازید. از تلاش‌های مخلصانه حجت‌الاسلام حسین طائب در تصدی این مسئولیت قدردانی و تشکر می‌کنم. توفیق همگان را از خداوند متعال خواستارم.
سید علی خامنه‌ای 12/ مهر/1388
تشکل‌ها:
بسیج طلاب و روحانیون
بسیج نخبگان
بسیج ورزشکاران
بسیج مساجد و محلات
بسیج هنرمندان
بسیج کارگری
بسیج علمی، پژوهشی و فناوری
بسیج حقوقدانان
بسیج عشایری
بسیج پیشکسوتان
بسیج کارمندان
بسیج مداحان
بسیج دانش آموزی
بسیج سازندگی
بسیج اصناف
بسیج دانشجویی
بسیج جامعه پزشکی
بسیج جامعه مهندسین
بسیج اساتید
بسیج جامعه زنان
بسیج فرهنگیان
بسیج ادارات و وزارتخانه‌ها
سازمان اردویی راهیان نور و گردشگری
اهداف بسیج مستضعفین :
- تحقق فرمایش امام خمینی (ره) مبنی بر تشکیل هسته‌های حزب الله.
- ایجاد توانایی‌ها و آمادگی‌های لازم دفاعی در آحاد مردم در دفاع از کشور
- ایجاد توانایی‌های لازم رزمی در نیروهایی که توانایی شرکت در عملیات‌های کلاسیک و بزرگ را دارند.
- ایجاد توانایی‌های لازم در آحاد مردم بمنظور کمک به هنگام بروز بلایا و حوادث غیر پیش‌بینی.
- کمک به دولت در امر سازندگی.
نیروی انسانی
براساس ماده ۱۳ قانون مقررات استخدامی سپاه، بسیجی به فردی اطلاق می‌شود که داوطلبانه جهت تحقق ارتش ۲۰ میلیونی تحت پوشش سپاه در می‌آید.به موجب همین مادهٔ قانونی بسیجیان به سه دسته «بسیجی عادی»، «بسیجی فعال» و «بسیجی ویژه» یا «پاسداران افتخاری» تقسیم می‌شوند.
بسیجی عادی: عموم اقشار معتقد به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هستند که پس از گذراندن دوره آموزش عمومی به عضویت بسیج درآمده و سازماندهی می‌شوند.
بسیجی فعال: آن دسته از بسیجیان عادی داوطلب هستند که واجد شرایط لازم بوده و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی سازماندهی شده و با سپاه پاسداران همکاری می‌کنند.
بسیجیان ویژه: این گروه که به پاسدار افتخاری هم شناخته می‌شوند افرادی هستند که صلاحیت‌های یک پاسدار را دارا بوده و پس از گذراندن آموزش‌های لازم در این زمینه، سازماندهی می‌شوند.
